Amores 1. 2, Ovidius
Κείμενο Σχόλια

Amores 1. 21


Esse quid hoc dicam, quod tam mihi dura videntur

strata, neque in lecto pallia nostra sedent,

et vacuus somno2 noctem, quam longa, peregi,

lassaque versati corporis ossa dolent?

nam, puto, sentirem, siquo temptarer amore.3

an subit et tecta callidus arte nocet?

sic erit; haeserunt tenues in corde sagittae,

et possessa ferus pectora versat Amor.

Cedimus, an subitum luctando accendimus ignem?4

cedamus! leve fit, quod bene fertur, onus.

vidi ego iactatas mota face crescere flammas

et rursus nullo concutiente mori.

verbera plura ferunt, quam quos iuvat usus aratri,

detractant prensi dum iuga prima boves.

asper equus duris contunditur ora lupatis,

frena minus sentit, quisquis ad arma facit.

acrius invitos multoque ferocius urget

quam qui servitium ferre fatentur Amor.

En ego confiteor! tua sum nova praeda, Cupido;

porrigimus victas ad tua iura manus.

nil opus est bello--veniam pacemque rogamus;

nec tibi laus armis victus inermis ero.

necte comam myrto, maternas iunge columbas;

qui deceat, currum vitricus ipse dabit,

inque dato curru, populo clamante triumphum,7

stabis et adiunctas arte movebis aves.

ducentur capti iuvenes captaeque puellae;

haec tibi magnificus pompa triumphus erit.

ipse ego, praeda recens, factum modo vulnus habebo5

et nova captiva vincula mente feram.

Mens Bona ducetur manibus post terga retortis,

et Pudor, et castris quidquid Amoris obest.6

omnia te metuent; ad te sua bracchia tendens

vulgus 'io' magna voce 'triumphe!' canet.10 35

blanditiae comites tibi erunt Errorque Furorque,

adsidue partes turba secuta tuas.

his tu militibus superas hominesque deosque;

haec tibi si demas commoda, nudus eris.

Laeta triumphanti de summo mater Olympo 40

plaudet et adpositas sparget in ora rosas.

tu pinnas gemma, gemma variante capillos11

ibis in auratis aureus ipse rotis.

tunc quoque non paucos, si te bene novimus, ures;

tunc quoque praeteriens vulnera multa dabis.45

non possunt, licet ipse velis, cessare sagittae;

fervida vicino flamma vapore nocet.

talis erat domita Bacchus Gangetide terra;8

tu gravis alitibus, tigribus ille fuit.

Ergo cum possim sacri pars esse triumphi,50

parce tuas in me perdere, victor, opes!

adspice cognati felicia Caesaris arma9 --

qua vicit, victos protegit ille manu.

Εισαγωγικό σχόλιο: H προγραμματική επέμβαση του Cupido στην Am. 1. 1 μπορεί να άλλαξε τον ποιητικό προσανατολισμό του Οβίδιου, στο τέλος όμως της προηγούμενης ελεγείας η παράδοξη φιγούρα ενός ελεγειακού ποιητή χωρίς ερωμένη (nec mihi materia est numeris levioribus apta, / aut puer aut longas compta puella comas, 19-20) εξακολουθεί να υφίσταται. Στην Am.1. 2 ο ποιητής των Amores, ενώ παρουσιάζει τα πρώτα συμπτώματα «ειδολογικής αυτοσυνειδησίας», δείχνει και πάλι ότι δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στον «δραματικό ρόλο» του εραστή που του επιτάσσει ο ελεγειακός κώδικας. Από τους πρώτους στίχους της ελεγείας η κατάσταση, στην οποία έχει περιέλθει, δίνει την εντύπωση πως ίδιος δεν έχει "κατασταλάξει" ακόμη ερωτικά και, συνεπώς, ειδολογικά.  Το μέλλον της ποίησής του παραμένει ακόμα ασαφές.
vacuus somno: Τόσο οι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι θεωρούσαν την αϋπνία (insomnia) ένα από τα πλέον τυπικά κρούσματα του έρωτα. Αυτό μαρτυρούν, εκτός των ελληνικών παραθεμάτων, και ποικίλα χωρία σε ελεγείες του Τίβουλλου και του Προπέρτιου που έχουν ήδη εντοπιστεί από τους σχολιαστές. Πρβ. το Φαίδρο του Πλάτωνα 251 Ε, Θεόκριτο 10. 10, Π.Α 5. 166, 7. 195, όπως επίσης και Plaut. Merc. 25, Ter. Eun. 219, Catull. 68.5κεξ., Verg. Aen 4. 5. Ιδιαίτερα το φαινομενο εμφανίζεται στην ελεγειακή ποίηση. Πρβ. Τib. 1. 2. 75 κεξξ., 2. 4. 11 κεξ., Prop. 1. 1. 33, 1. 3. 39, 1. 11. 5, 2. 17. 3κεξ., 2. 25. 47.
Στον στίχ. 5 ο Οβίδιος, αν και υπονοεί ότι γνωρίζει καλά τα σχετικά διακείμενα και τις ερωτικές δοξασίες (sentirem), διστάζει να ερμηνεύσει το πάθος που τον άφησε ξάγρυπνο την προηγούμενη νύχτα ως ερωτικό σύμπτωμα. Αυτό οδήγησε την Barbara Boyd (1997, 150) να αναζητήσει άλλη ερμηνεία στο πάθος του ποιητή, θεωρώντας όχι τυχαίο το γεγονός ότι παρόμοια ανησυχία είχε διαταράξει και τον ύπνο του  Κάτουλλου εξωθώντας τον στη μεταμεσονύκτια συγγραφή του 50ου ποιήματος της συλλογής του.
9-10:  το δίλημμά του Οβιδίου στους στίχ. 9-10 απηχεί μέσω της διπλής χρήσης του ρ. cedo τον διχασμό του προδρομικού ελεγειακού Κορνήλιου Γάλλου στην 10η Εκλογή του Βιργιλίου, με τη διάσημη κατάληξη του στίχ. 69: omnia vincit Amor: et nos cedamus Amori. Αυτό ακριβώς φαίνεται να πράττει και ο Οβίδιος στην 1. 2, με δεδομένο όμως πως η υποταγή του Γάλλου στον Amor έχει τόσο ερωτικό όσο και ποιητολογικό χαρακτήρα, μπορούμε να υποθέσουμε πως κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην περίπτωση του ύστερου ελεγειακού.
29-30: Η παρουσία των recens, modo και nova στο ίδιο δίστιχο (29-30) τονίζει εμφατικά την οψιμότητα της ερωτικής υποδούλωσης του Οβίδιου παραπέμποντας υπαινικτικά  σε προηγούμενες ελεγείες που σχετίζονταν τόσο με το servitium amoris και τη θεματική του θριάμβου, όπως οι 3. 1 και 3. 4 του Προπέρτιου.
31-32: Oi στίχοι 31-32 έχουν έντονες πολιτικές αποχρώσεις, ιδίως αν προσέξει κανείς τους συναιχμαλώτους του Οβιδίου.  Η αίσθηση ότι η επέλαση του Cupidο αφαιρεί από τον κόσμο κάθε «αγαθή προαίρεση» (Mens Bona) και αίσθημα αιδούς (Pudor) καθιστώντας τον έρμαιο της κολακείας (blanditiae) και της πλάνης (Error) ίσως να μην διαπερνούσε τον αναγνώστη της εποχής, αν η συστράτευση των Furor και Error εδώ στο πλευρό του θριαμβευτή Cupido και η αιχμαλωσία της  Mens Bona δεν διακύβευαν στη συνείδησή την αναγνωρισμένη αλλά και ευρέως προβεβλημένη συμβολή του Οκταβιανού στην επίτευξή της Pax Romana.
19-26: H «ρητορική περί θριάμβου», που αναπτύσσει ο Οβίδιος στους στίχους 19-26,  παραπέμπει ασφαλώς σε σύγχρονες πολιτικο-στρατιωτικές πρακτικές. Ο τριπλός θρίαμβος του Οκταβιανού (Άκτιο, Δαλματία, Ιλλυρία) το 29 π.Χ και οι διαδοχικές εκστρατείες στα πρώιμα χρόνια της αυτοκρατορίας είχαν καταστήσει τον θρίαμβο κοινό τόπο στην αυγούστεια ποίηση.  Σε σχέση με την Am. 1. 2, πάντως, η διεκδίκηση ενός ποιητικού θριάμβου από τον Προπέρτιο στo 3ο βιβλίο του ελεγειακού του corpus είναι αυτή που ξεχωρίζει μεταξύ άλλων διακειμένων, επειδή φέρνει σε διαλεκτική αντιπαράθεση τον ελεγειακό κόσμο με ένα από τα κατεξοχήν σύμβολα του imperium Romanum, τον triumphus.
48-49: Ο Διόνυσος τις περισσότερες φορές προβάλλεται στον Οβίδιο ως ο προστάτης θεός της Τραγωδίας. Σε αυτό μας οδηγεί υπαινικτικά και το επίθετο gravis εδώ το οποίο, σε άλλες ελεγείες, συνδέεται στενά με το έπος (πρβ. 1. 1. 1-2) ή την Τραγωδία (3. 1. 35-36)
Το adspice cognati felicia Caesaris arma του στίχ. 47 έχει απασχολήσει αρκετά τους σχολιαστές για το μέγεθος της ειρωνείας που επισωρεύει απέναντι στα έργα και τις ημέρες του Αυγούστου. Ταυτόχρονα, φαίνεται να κεφαλαιοποιεί τη σχέση αλληλοεξάρτησης ελεγειακού λόγου και πολιτικής στους Amores. Αν, δηλαδή, από τη μία πλευρά o Cupido αποκτά τελικά το δικαίωμα θριάμβου στην Am. 1. 2, επειδή είναι συγγενής του Καίσαρα (!)», από την άλλη,  ο Καίσαρας είναι μάλλον αυτός που αποκτά δικαίωμα εισόδου στους Amores μέσω του Cupido, δηλαδή μέσω του ελεγειακού κώδικα που ενσαρκώνεται «θριαμβευτικά» από τον Cupidο.
Ο Οβίδιος ακολουθεί σχεδόν κατα λέξη τον Τίβουλλο στην περιγραφή του θριάμβου του Messalinus, πρβ. 2. 5. 118: miles 'io' magna vocε 'triumphe!'canet .
42-46:  Στους στίχ. 42-46 πρβ. την θριαμβολογική προφητεία του magister amoris στην Ars 1. 213-228 ενόψει της επικείμενης εκστρατείας του Αυγούστου κατά των Πάρθων. Λίγους στίχους πριν (Ars 1. 177κεξξ.), ο Οβίδιος είχε προτείνει τους αυτοκρατορικούς θριάμβους και παρελάσεις ως ιδανική περίσταση για την εξεύρεση ερωμένων στις κερκίδες του Circus Maximus. Στους στίχους 43-46 εδώ ο Οβίδιος, εμφανίζοντας τον Cupido να στέλνει τα φλογερά του βέλη στις κερκίδες, προκαταβάλλει με ειρωνικό τρόπο το σκηνικό της Ars όπου ο Αύγουστος, αστράφτοντας κι αυτός πάνω στο άρμα του (aureus- Ars. 1. 214), όπως ο Cupido (aureus- Am. 1. 2. 42), χαρίζει ψυχική ευφορία στα πλήθη των νέων ώστε να ερωτευθούν.